ប្រវត្ដិព្រះត្រៃបិដក និងព្រះកែវមរកត ដែលបានចូលដល់ស្រុកខ្មែរ
នៅឆ្នាំរោង ព.ស១២០០ ត្រូវគ.ស៦៥៦ ក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទបទុមសូរ្យវង្ស ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរទី១១ ដែលមានព្រះនេត្រទិព្វ មានសំពៅមួយគ្រឿងត្រូវខ្យល់ព្យុះសង្ឃរាវាយបោកបក់យ៉ាងខ្លាំង បានរសាត់អណ្ដែតមកកឿងគល់ចតនៅកំពង់ផែព្រះមហានគរ ។ សំពៅនោះត្រូវបែកបាក់ធ្លុះធ្លាយដោយសារកម្លាំងទឹករលករុញបោកច្រានទៅបះនឹងផ្ទាំងថ្ម តែពង្សាវតារវត្ដកោកកាកបានសរសេរថា សំពៅបានមកកឿងនៅត្រង់ដងទន្លេក្នុងខេត្ដបន្ទាយមាស ។
សំពៅនោះមានដឹកជញ្ជូននូវគម្ពីរព្រះត្រៃបិដក(ត្រៃ ឬត្រ័យ ឬត្រី មានន័យថាបី ។ ឯបិដកប្រែពីសំស្ក្រឹតមកបានសេចក្ដីថាកញ្ជើ ល្អី ថាស ឬភាជន៍ ។ ដូច្នេះព្រះត្រៃបិដកជាល្អីបី ដែលគេតម្កល់ព្រះធម៌ ព្រះត្រៃបិដក ឬធម៌ក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនាមានចែកចេញជាបីគឺ ១‑វិន័យបិដក ដែលរៀបរាប់អធិប្បាយអំពីវិន័យ និងបទបញ្ញត្តិ, ២‑សត្ដនបិដក ដែលជាព្រះពុទ្ធឱវាទ ឬជាអត្ថបទដើមផ្សេងៗ, ២‑អភិធម្មបិដក ដែលពណ៌នា អធិប្បាយវែកញែកអំពីចិត្ដ ចេតសិក ការកើត ឈឺ ចាស់ ស្លាប់ រូប និងនិព្វាន) និងព្រះពុទ្ធរូបព្រះកែវមរកត(ក្នុងព.ស៥០០ ដោយព្រះសង្ឃព្រះមហានាគសេន គង់នៅនគរបាតលីបុត្ត មានបំណងចង់យកត្បូងមុនីជោគមកឆ្លាក់កសាងព្រះពុទ្ធបដិមាករ ព្រះឥន្ទ្រាធិរាជក៏បញ្ចេញព្រះវិស្សកម្មទេវបុត្រ ឲ្យយកត្បូងមរកតពីភ្នំវិបុលបព៌តមកកសាងព្រះពុទ្ធរូប ។ អស់រយៈពេល៧យប់៧ថ្ងៃ ព្រះវិស្សកម្មទេវបុត្របានកសាងព្រះកែវមរកតហើយ ដោយមានទាំងបញ្ចុះព្រះអដ្ឋិធាតុព្រះពុទ្ធសមណគោតមប្រាំពីរក្នុងនោះផង ។ គឺ១ក្នុងព្រះកេស ២ក្នុងទ្រូងឆ្វេងស្ដាំ ២ក្នុងបាតព្រះហស្ថឆ្វេងស្ដាំ និង២ទៀតក្នុងព្រះបាទ ។ ដំបូង ព្រះកែវមរកតគង់នៅនគរបាតលីបុត្ត ។ កាលនោះព្រះមហានាគសេនបានទាយទុកជាមុនថា «ព្រះពុទ្ធរូបព្រះកែវមរកតត្រូវគង់នៅនគរបាតលីបុត្ត ៣៥ឆ្នាំ នៅកោះលង្កាចំនួន ៤៥០ឆ្នាំ នៅឥន្ទបត្តបុរី ឬស្រុកខ្មែរ២០៨ឆ្នាំ នៅស្រុកលាវ៨១៧ឆ្នាំ និងចុងក្រោយនៅទីក្រុងរតនបុរីស្រីអយុធ្យា ប្រទេសសៀមរហូតដល់ព្រះបាទធម្មិករាជ្យបានត្រាស់ដឹង យាងមកលើកស្ទួយតម្កើងព្រះពុទ្ធសាសនា នេះបើតាមពង្សាវតារវត្ដទឹកវិល ក្នុងស្រុកស្អាង ខេត្ដកណ្ដាល ។ នៅឆ្នាំមមែ ព.ស៨៥០ ត្រូវគ.ស.៣០០ ដោយមានសង្គ្រាមរាំងជល់យ៉ាងខ្លាំងក្លានៅនគរបាតលីបុត្ត ស្ដេចកោះលង្កាក៏ទៅសុំយកមកតម្កល់ទុកបូជាក្នុងនគររបស់ខ្លួនតរៀងមក ។) ឯការមកដល់សំពៅនេះ គឺសុទ្ធតែជារឿងចៃដន្យដែលគ្មាននរណាម្នាក់បានគ្រោងទុកដឹងជាមុនឡើយ ។ព្រឹត្ដិការណ៍ចម្លែកមិនធ្លាប់មាននេះ បានធ្វើឲ្យនាម៉ឺនរាជការតូចធំផ្អើលច្រួលច្របល់នាំគ្នាកុះករ ចុះទៅកំពង់ផែសាកសួរចង់ដឹងព័ត៌មាន ។
សំពៅនោះមានដឹកជញ្ជូននូវគម្ពីរព្រះត្រៃបិដក(ត្រៃ ឬត្រ័យ ឬត្រី មានន័យថាបី ។ ឯបិដកប្រែពីសំស្ក្រឹតមកបានសេចក្ដីថាកញ្ជើ ល្អី ថាស ឬភាជន៍ ។ ដូច្នេះព្រះត្រៃបិដកជាល្អីបី ដែលគេតម្កល់ព្រះធម៌ ព្រះត្រៃបិដក ឬធម៌ក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនាមានចែកចេញជាបីគឺ ១‑វិន័យបិដក ដែលរៀបរាប់អធិប្បាយអំពីវិន័យ និងបទបញ្ញត្តិ, ២‑សត្ដនបិដក ដែលជាព្រះពុទ្ធឱវាទ ឬជាអត្ថបទដើមផ្សេងៗ, ២‑អភិធម្មបិដក ដែលពណ៌នា អធិប្បាយវែកញែកអំពីចិត្ដ ចេតសិក ការកើត ឈឺ ចាស់ ស្លាប់ រូប និងនិព្វាន) និងព្រះពុទ្ធរូបព្រះកែវមរកត(ក្នុងព.ស៥០០ ដោយព្រះសង្ឃព្រះមហានាគសេន គង់នៅនគរបាតលីបុត្ត មានបំណងចង់យកត្បូងមុនីជោគមកឆ្លាក់កសាងព្រះពុទ្ធបដិមាករ ព្រះឥន្ទ្រាធិរាជក៏បញ្ចេញព្រះវិស្សកម្មទេវបុត្រ ឲ្យយកត្បូងមរកតពីភ្នំវិបុលបព៌តមកកសាងព្រះពុទ្ធរូប ។ អស់រយៈពេល៧យប់៧ថ្ងៃ ព្រះវិស្សកម្មទេវបុត្របានកសាងព្រះកែវមរកតហើយ ដោយមានទាំងបញ្ចុះព្រះអដ្ឋិធាតុព្រះពុទ្ធសមណគោតមប្រាំពីរក្នុងនោះផង ។ គឺ១ក្នុងព្រះកេស ២ក្នុងទ្រូងឆ្វេងស្ដាំ ២ក្នុងបាតព្រះហស្ថឆ្វេងស្ដាំ និង២ទៀតក្នុងព្រះបាទ ។ ដំបូង ព្រះកែវមរកតគង់នៅនគរបាតលីបុត្ត ។ កាលនោះព្រះមហានាគសេនបានទាយទុកជាមុនថា «ព្រះពុទ្ធរូបព្រះកែវមរកតត្រូវគង់នៅនគរបាតលីបុត្ត ៣៥ឆ្នាំ នៅកោះលង្កាចំនួន ៤៥០ឆ្នាំ នៅឥន្ទបត្តបុរី ឬស្រុកខ្មែរ២០៨ឆ្នាំ នៅស្រុកលាវ៨១៧ឆ្នាំ និងចុងក្រោយនៅទីក្រុងរតនបុរីស្រីអយុធ្យា ប្រទេសសៀមរហូតដល់ព្រះបាទធម្មិករាជ្យបានត្រាស់ដឹង យាងមកលើកស្ទួយតម្កើងព្រះពុទ្ធសាសនា នេះបើតាមពង្សាវតារវត្ដទឹកវិល ក្នុងស្រុកស្អាង ខេត្ដកណ្ដាល ។ នៅឆ្នាំមមែ ព.ស៨៥០ ត្រូវគ.ស.៣០០ ដោយមានសង្គ្រាមរាំងជល់យ៉ាងខ្លាំងក្លានៅនគរបាតលីបុត្ត ស្ដេចកោះលង្កាក៏ទៅសុំយកមកតម្កល់ទុកបូជាក្នុងនគររបស់ខ្លួនតរៀងមក ។) ឯការមកដល់សំពៅនេះ គឺសុទ្ធតែជារឿងចៃដន្យដែលគ្មាននរណាម្នាក់បានគ្រោងទុកដឹងជាមុនឡើយ ។ព្រឹត្ដិការណ៍ចម្លែកមិនធ្លាប់មាននេះ បានធ្វើឲ្យនាម៉ឺនរាជការតូចធំផ្អើលច្រួលច្របល់នាំគ្នាកុះករ ចុះទៅកំពង់ផែសាកសួរចង់ដឹងព័ត៌មាន ។
បុព្វហេតុដើមដំបូង
កាលនោះ នៅប្រទេសមាឡាន ឬប្រទេសលាវ មានស្ដេចមួយអង្គ ព្រះនាមធម្មាអនុរថ(អ្នកស្រាវជ្រាវខ្លះ ដូចជាលោក G. Coedes សម្គាល់ថា ស្ដេចអង្គនេះសោយរាជ្យនៅប្រទេសភូមា) ។ ព្រះអង្គជាស្ដេចលាវមួយអង្គ ព្រះអង្គមានឫទ្ធានុភាពខ្លាំងពូកែអស្ចារ្យ ។ ព្រះអង្គបានបញ្ជា និងបញ្ជូនសំពៅពីរគ្រឿង ដោយមានព្រះសង្ឃ និងក្រុមដើរសំពៅរួមដំណើរផង ឲ្យចេញឆ្ពោះទៅកោះសេរីលង្កា ដើម្បីនឹងសុំចម្លងព្រះត្រៃបិដក ។ សំពៅទាំងពីរត្រូវចេញដំណើរទៅមុនព្រះអង្គ បន្ទាប់ទើបព្រះអង្គឡើងជិះសេះហោះសំដៅតម្រង់ទៅកោះសេរីលង្កាជាក្រោយ ។
ទៅដល់កាលណា ព្រះបាទធម្មាអនុរថ សុំសេចក្ដីអនុញ្ញាតពីព្រះមហាក្សត្រកោះសេរីលង្កាដើម្បីចម្លងព្រះត្រៃបិដកដែលសរសេរចងក្រងជាភាសាមគ្គធៈ(ភាសាបាលី) ។ ចម្លងចប់សព្វគ្រប់ហើយ ព្រះអង្គសុំព្រះពុទ្ធរូបព្រះកែវមរកតទៀត ។ ព្រះរាជាកោះសេរីលង្កាក៏ប្រទានទៅតាមការគួរ ។ គេបានតម្កល់ព្រះកែវមរកត និងព្រះត្រៃបិដក ដែលចម្លងដោយអ្នកស្រុកប្រទេសលាវក្នុងសំពៅមួយ ចំណែកឯព្រះត្រៃបិដកដែលចម្លងដោយអ្នកស្រុកកោះសេរីលង្កា ត្រូវតម្កល់ទុកក្នុងសំពៅពីរ ។ រៀបចំរួចស្រេចបាច់ហើយ ស្ដេចលាវបញ្ជាឲ្យសំពៅទាំងពីរចេញដំណើរត្រលប់ទៅមុន ។ ឯព្រះអង្គវិញទ្រង់ឡើងជិះសេះ ហោះទៅតាមជាក្រោយ ។
មកតាមផ្លូវ ដល់កណ្ដាលមហានគរ ខ្យល់ព្យុះសង្ឃរាមួយយ៉ាងធំ បានបោកបក់ធ្វើឲ្យសំពៅទាំងពីរវង្វេងបែកផ្លូវគ្នា សំពៅដែលមានដឹកជញ្ជូនព្រះត្រៃបិដក និងព្រះពុទ្ធរូបព្រះកែវមរកត ត្រូវបែកបាក់ខូចខាតធ្លុះធ្លាយ ហើយរសាត់អណ្ដែតមកកឿងចតតាមឆ្នេរសមុទ្ទខ្មែរ ចំពោះពង្សាវតារវត្ដទឹកវិល សំពៅនេះបានមកកឿងចតនៅកោះឫស្សីកែវ ក្នុងសំពៅនោះមានព្រះពុទ្ធ ព្រះកែវមរកត កែវព្រះភ្លើង ព្រះឧណ្ណាលោម(គេមិនបានដឹងច្បាស់ថា ជារោមជុំចិញ្ចើមរបស់ព្រះពុទ្ធ ឬរបស់ព្រះមហាថេរអង្គណាមួយឡើយ) វិន័យបិដក និងអភិធម្មបិដក គណៈសង្ឃលាវដែលដង្ហែតាមមកជាមួយមានប្រាំមួយអង្គ ព្រះសង្ឃដែលមានឋានៈធំជាងគេ មានព្រះនាមព្រះពុទ្ធឃោសា ។ ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរត្រេកអរសាទរជាអតិបរមា កាលបើបានដឹងមានភ័ព្វវាសនាអាចធ្វើបុណ្យកសាងកុសលក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា គេនាំគ្នាស្រុះស្រួលរួមកម្លាំងមូលមីកុះករ កសាងសង់វត្ដប្រាំ គឺ វត្ដលង្កា សម្រាប់តម្កល់ព្រះត្រៃបិដក វត្ដឧណ្ណាលោមដែលនៅទីនោះគេបានសង់ចេតិយមួយយ៉ាងធំនៅខាងក្រោយព្រះវិហារ សម្រាប់តម្កល់បូជារោមប្រជុំចិញ្ចើម ព្រះពុទ្ធវត្ដកែវព្រះភ្លើង សម្រាប់តម្កល់កែវព្រះភ្លើង វត្ដព្រះពុទ្ធឃោសា សម្រាប់ទទួលព្រះសង្ឃលាវ និងវត្ដព្រះពុទ្ធមានបុណ្យសម្រាប់តម្កល់បូជាព្រះកែវមរកត ។
គ្រានោះ ចៅពញារាជាមេត្រី ស្ដេចត្រាញ់នៅស្រុកឫស្សីកែវបានធ្វើចុតហ្មាយថ្វាយទៅទូលព្រះមហាក្សត្រព្រះបាទបទុមសូរ្យវង្ស ក្រុមមន្ដ្រីក៏បានយកដំណឹងនេះ ទៅទូលថ្វាយស្ដេចជាបន្ទាន់ ។ ព្រះអង្គទ្រង់សប្បាយរីករាយក្នុងហឫទ័យឥតឧបមា ហើយចេញបញ្ជាបង្គាប់ឲ្យរៀបចំជាពិធីមានក្បួនចុះទៅក្រាបថ្វាយបង្គំសុំនិមន្ដដង្ហែព្រះកែវមរកត ព្រះត្រៃបិដក និងព្រះសង្ឃឡើងចូលមកក្នុងព្រះនគរ ។ ឯកសារដដែលសរសេរថា ព្រះបាទបទុមសូរ្យវង្សបានធ្វើដំណើរយាងតាមទន្លេ ចុះមកស្រុកឫស្សីកែវ ដើម្បីចូលរួមក្នុងការកសាងវត្ដអារាមទាំងអស់នោះ ។
ព្រះសង្ឃ និងអ្នកដើរសំពៅលាវ រិះគិតនឹកពិចារណាឃើញថា សំពៅរបស់ខ្លួនត្រូវខូចខាតខ្ទេចខ្ទីអស់ គ្មានលទ្ធភាពនឹងអាចវិលត្រលប់ទៅស្រុកកំណើតវិញបានឡើយ ហើយម្យ៉ាងទៀតព្រះមហាក្សត្រខ្មែរក៏មានទសពិធរាជធម៌ មានបុណ្យបារមី និងគោរពបូជាព្រះពុទ្ធសាសនាដែរ ដូច្នេះហើយទើបបានជាលាវទាំងអស់គ្នាសុខចិត្ដយល់ព្រមប្រគល់ថ្វាយព្រះត្រៃបិដក និងព្រះកែវមរកត ព្រមទាំងចុះចូលស្ម័គ្រចិត្ដបម្រើព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ ចាប់តាំងពីថ្ងៃនោះតមក ។ ក្បួនធំឱឡារិកមួយត្រូវបានរៀបចំយ៉ាងគគ្រឹកគគ្រេង ទៅដង្ហែព្រះកែវមរកត និងព្រះត្រៃបិដកយកមកតម្កល់ទុកក្នុងប្រាសាទនគរវត្ដ ។ មិនតែប៉ុណ្ណោះព្រះរាជាបានបញ្ជាឲ្យធ្វើបុណ្យទានយ៉ាងអឹកធឹកពាសពេញទូទៅទាំងប្រទេស ដើម្បីអបអរសាទស្វាគមន៍ចំពោះព្រឹត្ដិការណ៍ដ៏ធំនេះ ។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ ព្រះអង្គបានឲ្យចម្លងព្រះត្រៃបិដកជាបីច្បាប់មួយចម្លងលើស្លឹករឹត មួយលើប្រាក់សន្លឹក និងមួយទៀតលើមាសសន្លឹក ។ ដោយខ្លាចក្រែងបាត់ច្បាប់ចាស់ព្រះត្រៃបិដក និងខ្លាចក្រែងព្រះពុទ្ធសាសនាសាបរលាប ពីព្រោះមានជនជាតិសាសន៍ផ្សេងៗទៀត ដែលប្រាថ្នាចង់បានដែរ ព្រះអង្គបានបង្គាប់ឲ្យសរសេរកត់ត្រាចម្លងព្រះត្រៃបិដកជាច្រើនក្បាល លើសាស្ត្រាស្លឹករឹត ទុកសម្រាប់ចែកចាយតម្កល់តាមវត្ដអារាមនានា គឺក្នុងគោលបំណងការពារទំនុកបម្រុង ផ្សព្វផ្សាយព្រះពុទ្ធសាសនាឲ្យបានចម្រុងចម្រើនតទៅអនាគត និងដើម្បីអប់រំបង្ហាត់បង្រៀនប្រជានុរាស្ដ្រខ្មែរទូទាំងប្រទេសឲ្យមានចំណេះវិជ្ជា ចេះចងចាំ គោរពប្រណិប័តន៍ អនុវត្ដទៅតាមគន្លងធម៌ ។
ពង្សាវតារវត្ដកោកកាកបានសរសេរថា ថ្ងៃដែលសំពៅនាំព្រះកែវមរកត និងព្រះត្រៃបិដកចូលមកដល់ទឹកដីខ្មែរ ត្រូវបានព្រះមហាក្សត្រខ្មែរព្រះបាទបទុមសូរ្យវង្ស កំណត់ចាត់ទុកជាសករាជថ្មីមួយក្នុងប្រវត្ដិសាស្ដ្រខ្មែរ សករាជថ្មី មានឈ្មោះថា «ចុល្លសករាជ» ដែលត្រូវសន្មតចាប់ផ្ដើមដំបូងនៅក្នុងថ្ងៃ១២កើត ខែចេត្រ ឆ្នាំកុរ ព.ស១១៨៣ ក្នុងមហាសករាជ ៥៦១ និងត្រូវជាថ្ងៃទី២២ មីនា គ.ស៦៣៩ (តាមការស្រាវជ្រាវរបស់លោក F. G. Faraut) ។
ព្រះបទុមសូរ្យវង្ស ព្រះអង្គទ្រង់គោរពបូជា ការពារ និងបានទំនុកបម្រុងព្រះពុទ្ធសាសនាឥតបីមានធ្វេសប្រហែស ព្រះអង្គបានកសាងប្រាង្គប្រាសាទ វត្ដ និងព្រះពុទ្ធបដិមាករជាច្រើនទុកជាកន្លែងសក្ការៈបូជាផ្ដល់នូវក្ដីសុខសប្បាយក្សេមក្សាន្តដល់ប្រជារាស្ដ្រក្នុងនគរ ។ ដើម្បីទុកជាសញ្ញាជាប្រផ្នូលឲ្យខ្មែរប្រុសស្រីទាំងអស់ដឹង និងយល់អំពីដំណើរជីវិតរបស់ស្រុកទេស ព្រះបាទបទុមសូរ្យវង្សបានកសាងព្រះពុទ្ធរូបព្រះចូលបរិនិព្វានមួយអង្គយ៉ាងធំនៅប្រាសាទខ្វាវព្រះធាតុ ក្នុងស្រុកព្រហ្មទេព ។ គេត្រូវពិនិត្យមើលទឹកភ្លៀងដែលធ្លាក់មកលើព្រះបាទបដិមាករ ៖
ប្រការ១ បើទឹកភ្លៀងនោះមានពណ៌ក្រហមដូចឈាម នោះស្រុកខ្មែរនឹងស្គាល់នូវភ្លើងសង្គ្រាម ។
ប្រការ២ បើទឹកភ្លៀងនោះល្អក់ ហើយធុំក្លិនស្អុយ នោះនឹងមានជម្ងឺពាសពេញនគរ ។
ប្រការ៣ បើទឹកភ្លៀងនោះធ្លាក់មកថ្លាល្អ នោះនគរនឹងបានសុខក្សេមក្សាន្ដហើយប្រជាពលរដ្ឋនឹងបានទទួលភោគផលល្អប្រសើរ ។
ប្រការ៤ បើព្រះពុទ្ធរូបព្រះចូលនិព្វានមានស្នាមប្រេះ ហើយមានឈាមចេញនៅត្រង់ដើមទ្រូង នោះត្រូវបរទេសនឹងចូលមកឈ្លានពាន ។
ប្រការ៥ បើទឹកភ្លៀងនោះធ្លាក់មកលើដើមទ្រូង និងព្រះបាទព្រះអង្គក្លាយទៅជាឈាម ហើយមានស្រមោចក្នុងនោះ នោះនឹងកើតមានទុរ្ភិក្សក្នុងនគរជាពុំខាន ។
ទៅដល់កាលណា ព្រះបាទធម្មាអនុរថ សុំសេចក្ដីអនុញ្ញាតពីព្រះមហាក្សត្រកោះសេរីលង្កាដើម្បីចម្លងព្រះត្រៃបិដកដែលសរសេរចងក្រងជាភាសាមគ្គធៈ(ភាសាបាលី) ។ ចម្លងចប់សព្វគ្រប់ហើយ ព្រះអង្គសុំព្រះពុទ្ធរូបព្រះកែវមរកតទៀត ។ ព្រះរាជាកោះសេរីលង្កាក៏ប្រទានទៅតាមការគួរ ។ គេបានតម្កល់ព្រះកែវមរកត និងព្រះត្រៃបិដក ដែលចម្លងដោយអ្នកស្រុកប្រទេសលាវក្នុងសំពៅមួយ ចំណែកឯព្រះត្រៃបិដកដែលចម្លងដោយអ្នកស្រុកកោះសេរីលង្កា ត្រូវតម្កល់ទុកក្នុងសំពៅពីរ ។ រៀបចំរួចស្រេចបាច់ហើយ ស្ដេចលាវបញ្ជាឲ្យសំពៅទាំងពីរចេញដំណើរត្រលប់ទៅមុន ។ ឯព្រះអង្គវិញទ្រង់ឡើងជិះសេះ ហោះទៅតាមជាក្រោយ ។
មកតាមផ្លូវ ដល់កណ្ដាលមហានគរ ខ្យល់ព្យុះសង្ឃរាមួយយ៉ាងធំ បានបោកបក់ធ្វើឲ្យសំពៅទាំងពីរវង្វេងបែកផ្លូវគ្នា សំពៅដែលមានដឹកជញ្ជូនព្រះត្រៃបិដក និងព្រះពុទ្ធរូបព្រះកែវមរកត ត្រូវបែកបាក់ខូចខាតធ្លុះធ្លាយ ហើយរសាត់អណ្ដែតមកកឿងចតតាមឆ្នេរសមុទ្ទខ្មែរ ចំពោះពង្សាវតារវត្ដទឹកវិល សំពៅនេះបានមកកឿងចតនៅកោះឫស្សីកែវ ក្នុងសំពៅនោះមានព្រះពុទ្ធ ព្រះកែវមរកត កែវព្រះភ្លើង ព្រះឧណ្ណាលោម(គេមិនបានដឹងច្បាស់ថា ជារោមជុំចិញ្ចើមរបស់ព្រះពុទ្ធ ឬរបស់ព្រះមហាថេរអង្គណាមួយឡើយ) វិន័យបិដក និងអភិធម្មបិដក គណៈសង្ឃលាវដែលដង្ហែតាមមកជាមួយមានប្រាំមួយអង្គ ព្រះសង្ឃដែលមានឋានៈធំជាងគេ មានព្រះនាមព្រះពុទ្ធឃោសា ។ ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរត្រេកអរសាទរជាអតិបរមា កាលបើបានដឹងមានភ័ព្វវាសនាអាចធ្វើបុណ្យកសាងកុសលក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា គេនាំគ្នាស្រុះស្រួលរួមកម្លាំងមូលមីកុះករ កសាងសង់វត្ដប្រាំ គឺ វត្ដលង្កា សម្រាប់តម្កល់ព្រះត្រៃបិដក វត្ដឧណ្ណាលោមដែលនៅទីនោះគេបានសង់ចេតិយមួយយ៉ាងធំនៅខាងក្រោយព្រះវិហារ សម្រាប់តម្កល់បូជារោមប្រជុំចិញ្ចើម ព្រះពុទ្ធវត្ដកែវព្រះភ្លើង សម្រាប់តម្កល់កែវព្រះភ្លើង វត្ដព្រះពុទ្ធឃោសា សម្រាប់ទទួលព្រះសង្ឃលាវ និងវត្ដព្រះពុទ្ធមានបុណ្យសម្រាប់តម្កល់បូជាព្រះកែវមរកត ។
គ្រានោះ ចៅពញារាជាមេត្រី ស្ដេចត្រាញ់នៅស្រុកឫស្សីកែវបានធ្វើចុតហ្មាយថ្វាយទៅទូលព្រះមហាក្សត្រព្រះបាទបទុមសូរ្យវង្ស ក្រុមមន្ដ្រីក៏បានយកដំណឹងនេះ ទៅទូលថ្វាយស្ដេចជាបន្ទាន់ ។ ព្រះអង្គទ្រង់សប្បាយរីករាយក្នុងហឫទ័យឥតឧបមា ហើយចេញបញ្ជាបង្គាប់ឲ្យរៀបចំជាពិធីមានក្បួនចុះទៅក្រាបថ្វាយបង្គំសុំនិមន្ដដង្ហែព្រះកែវមរកត ព្រះត្រៃបិដក និងព្រះសង្ឃឡើងចូលមកក្នុងព្រះនគរ ។ ឯកសារដដែលសរសេរថា ព្រះបាទបទុមសូរ្យវង្សបានធ្វើដំណើរយាងតាមទន្លេ ចុះមកស្រុកឫស្សីកែវ ដើម្បីចូលរួមក្នុងការកសាងវត្ដអារាមទាំងអស់នោះ ។
ព្រះសង្ឃ និងអ្នកដើរសំពៅលាវ រិះគិតនឹកពិចារណាឃើញថា សំពៅរបស់ខ្លួនត្រូវខូចខាតខ្ទេចខ្ទីអស់ គ្មានលទ្ធភាពនឹងអាចវិលត្រលប់ទៅស្រុកកំណើតវិញបានឡើយ ហើយម្យ៉ាងទៀតព្រះមហាក្សត្រខ្មែរក៏មានទសពិធរាជធម៌ មានបុណ្យបារមី និងគោរពបូជាព្រះពុទ្ធសាសនាដែរ ដូច្នេះហើយទើបបានជាលាវទាំងអស់គ្នាសុខចិត្ដយល់ព្រមប្រគល់ថ្វាយព្រះត្រៃបិដក និងព្រះកែវមរកត ព្រមទាំងចុះចូលស្ម័គ្រចិត្ដបម្រើព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ ចាប់តាំងពីថ្ងៃនោះតមក ។ ក្បួនធំឱឡារិកមួយត្រូវបានរៀបចំយ៉ាងគគ្រឹកគគ្រេង ទៅដង្ហែព្រះកែវមរកត និងព្រះត្រៃបិដកយកមកតម្កល់ទុកក្នុងប្រាសាទនគរវត្ដ ។ មិនតែប៉ុណ្ណោះព្រះរាជាបានបញ្ជាឲ្យធ្វើបុណ្យទានយ៉ាងអឹកធឹកពាសពេញទូទៅទាំងប្រទេស ដើម្បីអបអរសាទស្វាគមន៍ចំពោះព្រឹត្ដិការណ៍ដ៏ធំនេះ ។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ ព្រះអង្គបានឲ្យចម្លងព្រះត្រៃបិដកជាបីច្បាប់មួយចម្លងលើស្លឹករឹត មួយលើប្រាក់សន្លឹក និងមួយទៀតលើមាសសន្លឹក ។ ដោយខ្លាចក្រែងបាត់ច្បាប់ចាស់ព្រះត្រៃបិដក និងខ្លាចក្រែងព្រះពុទ្ធសាសនាសាបរលាប ពីព្រោះមានជនជាតិសាសន៍ផ្សេងៗទៀត ដែលប្រាថ្នាចង់បានដែរ ព្រះអង្គបានបង្គាប់ឲ្យសរសេរកត់ត្រាចម្លងព្រះត្រៃបិដកជាច្រើនក្បាល លើសាស្ត្រាស្លឹករឹត ទុកសម្រាប់ចែកចាយតម្កល់តាមវត្ដអារាមនានា គឺក្នុងគោលបំណងការពារទំនុកបម្រុង ផ្សព្វផ្សាយព្រះពុទ្ធសាសនាឲ្យបានចម្រុងចម្រើនតទៅអនាគត និងដើម្បីអប់រំបង្ហាត់បង្រៀនប្រជានុរាស្ដ្រខ្មែរទូទាំងប្រទេសឲ្យមានចំណេះវិជ្ជា ចេះចងចាំ គោរពប្រណិប័តន៍ អនុវត្ដទៅតាមគន្លងធម៌ ។
ពង្សាវតារវត្ដកោកកាកបានសរសេរថា ថ្ងៃដែលសំពៅនាំព្រះកែវមរកត និងព្រះត្រៃបិដកចូលមកដល់ទឹកដីខ្មែរ ត្រូវបានព្រះមហាក្សត្រខ្មែរព្រះបាទបទុមសូរ្យវង្ស កំណត់ចាត់ទុកជាសករាជថ្មីមួយក្នុងប្រវត្ដិសាស្ដ្រខ្មែរ សករាជថ្មី មានឈ្មោះថា «ចុល្លសករាជ» ដែលត្រូវសន្មតចាប់ផ្ដើមដំបូងនៅក្នុងថ្ងៃ១២កើត ខែចេត្រ ឆ្នាំកុរ ព.ស១១៨៣ ក្នុងមហាសករាជ ៥៦១ និងត្រូវជាថ្ងៃទី២២ មីនា គ.ស៦៣៩ (តាមការស្រាវជ្រាវរបស់លោក F. G. Faraut) ។
ព្រះបទុមសូរ្យវង្ស ព្រះអង្គទ្រង់គោរពបូជា ការពារ និងបានទំនុកបម្រុងព្រះពុទ្ធសាសនាឥតបីមានធ្វេសប្រហែស ព្រះអង្គបានកសាងប្រាង្គប្រាសាទ វត្ដ និងព្រះពុទ្ធបដិមាករជាច្រើនទុកជាកន្លែងសក្ការៈបូជាផ្ដល់នូវក្ដីសុខសប្បាយក្សេមក្សាន្តដល់ប្រជារាស្ដ្រក្នុងនគរ ។ ដើម្បីទុកជាសញ្ញាជាប្រផ្នូលឲ្យខ្មែរប្រុសស្រីទាំងអស់ដឹង និងយល់អំពីដំណើរជីវិតរបស់ស្រុកទេស ព្រះបាទបទុមសូរ្យវង្សបានកសាងព្រះពុទ្ធរូបព្រះចូលបរិនិព្វានមួយអង្គយ៉ាងធំនៅប្រាសាទខ្វាវព្រះធាតុ ក្នុងស្រុកព្រហ្មទេព ។ គេត្រូវពិនិត្យមើលទឹកភ្លៀងដែលធ្លាក់មកលើព្រះបាទបដិមាករ ៖
ប្រការ១ បើទឹកភ្លៀងនោះមានពណ៌ក្រហមដូចឈាម នោះស្រុកខ្មែរនឹងស្គាល់នូវភ្លើងសង្គ្រាម ។
ប្រការ២ បើទឹកភ្លៀងនោះល្អក់ ហើយធុំក្លិនស្អុយ នោះនឹងមានជម្ងឺពាសពេញនគរ ។
ប្រការ៣ បើទឹកភ្លៀងនោះធ្លាក់មកថ្លាល្អ នោះនគរនឹងបានសុខក្សេមក្សាន្ដហើយប្រជាពលរដ្ឋនឹងបានទទួលភោគផលល្អប្រសើរ ។
ប្រការ៤ បើព្រះពុទ្ធរូបព្រះចូលនិព្វានមានស្នាមប្រេះ ហើយមានឈាមចេញនៅត្រង់ដើមទ្រូង នោះត្រូវបរទេសនឹងចូលមកឈ្លានពាន ។
ប្រការ៥ បើទឹកភ្លៀងនោះធ្លាក់មកលើដើមទ្រូង និងព្រះបាទព្រះអង្គក្លាយទៅជាឈាម ហើយមានស្រមោចក្នុងនោះ នោះនឹងកើតមានទុរ្ភិក្សក្នុងនគរជាពុំខាន ។
ព្រះបាទធនញ្ជ័យគោរពរាជ្យ
ព្រះបាទបទុមសូរ្យវង្ស ក្សត្រខ្មែរទី១១ មានព្រះរាជបុត្រមួយព្រះអង្គព្រះនាមធនញ្ជ័យកុមារ ដែលប្រសូតក្នុងឆ្នាំឆ្លូវព.ស១២៤៤ ម.ស៦២៣ ច.ល៦៣ ត្រូវជា គ.ស៧០១ ។ បន្ទាប់ពីព្រះអង្គចូលទីវង្គត ព្រះធនញ្ជ័យកុមារត្រូវឡើងគ្រងរាជ្យសម្បត្ដិបន្ដក្នុងព្រះជន្ម២៩វស្សា ។ ពិធីអភិសេកត្រូវបានប្រព្រឹត្ដទៅនៅថ្ងៃ១០កើត ខែបុស្ស ឆ្នាំម្សាញ់ ព.ស១២៧៣ ត្រូវជា គ.ស៧២៩ ព្រះអង្គមានព្រះនាម ព្រះបាទសម្ដេចធនញ្ជ័យគោរពរាជ្យ ព្រះអង្គជាមហាក្សត្រទី១២ ។
នឹងនិយាយដំណាលអំពីព្រះធម្មាអនុរថ ស្ដេចប្រទេសលាវ កាលបើឃើញតែសំពៅមួយត្រលប់ទៅដល់នគរ ហើយសំពៅមួយទៀតបាត់ដំណឹងសូន្យឈឹង ព្រះអង្គមានក្ដីកង្វល់មួហ្មង ចាត់ឲ្យមន្ដ្រីតូចធំស្រាវជ្រាវស៊ើបអង្កេតរក យូរឆ្នាំក្រោយមក ទើបលេចឮដំណឹងដល់ព្រះអង្គថា សំពៅដែលបាត់នោះបានទៅទើរនៅឯស្រុកខ្មែរ ។ ព្រះអង្គគង់លើសេះហោះ ហើយនាំពលសេនាអាមាត្យប្រមាណបីនាក់ ធ្វើដំណើរសំដៅតម្រង់ទៅប្រទេសកម្ពុជា ។ ទៅដល់មហានគរ ព្រះធម្មាអនុរថស៊ើបសួររកសម្ដេចសង្ឃរាជ ព្រះកែវមរកត និងព្រះត្រៃបិដក ។ ដឹងអស់សេចក្ដីហើយ ព្រះអង្គដើរសំដៅទៅវត្ដបញ្ចេញមហិទ្ធិឫទ្ធិរបស់ខ្លួនឲ្យគេខ្លាចកោតស្ញប់ស្ញែង ព្រះអង្គឡើងឈរលើដុំថ្មមួយផ្ទាំងធំ ហើយបង់ជំទាញបាញ់នោមដាក់ថ្មនោះទាល់តែបាក់ជាពីរ ។ ព្រះសង្ឃក្នុងវត្ដឃើញព្រឹត្ដិការណ៍មិនស្រួលដូច្នេះ ភ័យតក្កមាស្លន់ស្លោររត់ទៅទូលប្រាប់សម្ដេចសង្ឃរាជតាមដំណើរ ។
នៅពេលដែលសម្ដេចសង្ឃរាជនិមន្ដមកដល់ ព្រះធម្មាអនុរថ ប្រកាសទូលលោកថា ខ្លួនជាអ្នកបម្រើស្ដេចលាវ ហើយមកនេះ គឺក្នុងគោលបំណងចង់ទាមទារយកព្រះត្រៃបិដក និងព្រះកែវមរកត ព្រះអង្គបានរៀបរាប់គ្រប់ចំណុចទាំងអស់តាំងពីដើមរហូតចប់ ទូលថ្វាយសម្ដេចសង្ឃ ដោយបញ្ជាក់ថារបស់ពិសិដ្ឋទាំងនេះ ជាសម្បត្ដិរបស់ព្រះអង្គ ។ ព្រះធម្មាអនុរថស្នើសុំឲ្យសម្ដេចសង្ឃនិមន្ដទៅទូលថ្វាយព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ ព្រះបាទធនញ្ជ័យគោរពរាជ្យតាមដំណើរ និងសុំឲ្យព្រះអង្គប្រគល់សំពៅព្រះកែវមរកត និងព្រះត្រៃបិដកមកវិញ ដើម្បីជៀសវាងកុំឲ្យមានជម្លោះក្លាយទៅជាសត្រូវ ។
តែព្រះមហាក្សត្រខ្មែរមិនបានយល់ព្រមទៅតាមសំណើនេះទេ ដែលជាហេតុបណ្ដាលឲ្យស្ដេចលាវខឹងខ្ញាល់យ៉ាងខ្លាំង ហើយនឹកគិតក្នុងចិត្ដថា ខ្លួនមានឫទ្ធានុភាពអំណាច លទ្ធភាពគ្រប់បែបនឹងប្រហារជីវិតខ្មែរទាំងអស់ក្នុងនគរ ។ តែដោយភ័យខ្លាចទទួលជាប់កម្មពៀរវេរា ព្រះអង្គមិនចង់បង្កបង្កើត ប្រព្រឹត្ដឲ្យមានឧក្រិដ្ឋកម្មរបៀបនេះឡើយ ។ព្រះអង្គសម្រេចចិត្ដត្រឹមតែសម្ដែងបដិហារបញ្ចេញឫទ្ធិឲ្យខ្មែរឃើញញាប់ញ័រ តក់ស្លុតបាក់បបប៉ុណ្ណោះបានហើយ ស្ដេចលាវក៏ស្រែកបន្លឺលាន់ឮថា «បើមិនព្រមប្រគល់ព្រះត្រៃបិដកទេ នោះព្រះអង្គនឹងកាត់ប្រហារជីវិតប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរទាំងអស់! ហើយបើមិនជឿទេ ចាំសម្លឹងមើលគ្រប់គ្នាទៅចុះ!» ។ ក្នុងពេលជាមួយគ្នានោះដែរ ស្ដេចលាវចាប់យកកំបោរមកលាបលើចុងដាវ (ពង្សាវតារវត្ដកោកកាកបញ្ជាក់ថា ស្ដេចលាវយកឈើមកធ្វើដាវ) បន្ទាប់មកព្រះអង្គឡើងជិះសេះ គ្រវីដាវហោះជុំវិញមហានគរ នាម៉ឺនមុខមន្ដ្រី និងពលរដ្ឋទាំងស្រីទាំងប្រុសស្ទាបករៀងខ្លួន ស្រាប់តែឃើញស្នាមកំបោរជាប់ជុំវិញ ម្នាក់ៗភ័យស្លន់បុកពោះរត់ទៅទូលថ្វាយដំណឹងព្រះរាជា ចំពោះពង្សាវតារវត្ដកោកកាក ស្ដេចលាវព្រះធម្មាអនុរថបានបំបាំងខ្លួន គ្មាននរណាមើលឃើញឡើយ ចូលទៅក្នុងបរមរាជវាំងប្រាសាទទេវរាជមន្ទារហើយយកដាវប្រឡាក់ជាប់កំបោរឆូតលើព្រះមហាក្សត្រ និងអគ្គមហេសី ។
ទាំងស្ដេច ទាំងនាម៉ឺន ទាំងរាស្ដ្រ ឃើញដូច្នេះទើបបន្ទន់អាកប្បកិរិយា ចាត់នាម៉ឺនពីរនាក់ទៅចរចាពិភាក្សាជាមួយនឹងស្ដេចលាវ ។ ភាគីទាំងសង្ខាងក៏បានយល់ស្របចុះសម្រុងគ្នា គឺប្រទេសខ្មែរទទួលស្គាល់ថា សំពៅព្រះត្រៃបិដក និងព្រះពុទ្ធរូបព្រះកែវមរកត ជាសម្បត្ដិរបស់មាឡានប្រទេសមែន ។ ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរបានសុំឲ្យស្ដេចលាវត្រលប់ទៅនគរមុនសិន ចាំព្រះអង្គរៀបចំបញ្ជូនសំពៅ និងដង្ហែព្រះត្រៃបិដកទៅថ្វាយជាក្រោយ តាមការទាមទាររបស់ព្រះអង្គស្ដេចលាវយល់ព្រមហើយក៏ជិះសេះហោះនាំពលសេនាវិលត្រលប់ទៅនគរវិញ ។ រីឯព្រះបាទធនញ្ជ័យគោរពរាជ្យ ព្រះអង្គក៏បង្គាប់នាម៉ឺនតូចធំឲ្យយកសំពៅ និងដង្ហែព្រះត្រៃបិដកទៅប្រគល់ដល់ស្រុកលាវតែម្ដង ។ ព្រះអង្គមិនបានប្រគល់ព្រះកែវមរកតទេ ព្រះអង្គបានរក្សាទុកធ្វើជាទីសក្ការបូជានៅក្នុងព្រះមហានគរវត្ដ ពីព្រោះក្រោយពេលដែលស្ដេចលាវធម្មាអនុរថ ថយត្រលប់ទៅនគរវិញ មុននឹងសម្រេចព្រះទ័យដូច្នេះ ព្រះបាទធនញ្ជ័យគោរពរាជ្យ បានធ្វើពិធីបួងសួងបន់ស្រន់ ៧យប់ ៧ថ្ងៃ សុំធ្វើដូចម្ដេចឲ្យស្ដេចលាវភ្លេចគិតនឹកឃើញ ទាមទារព្រះពុទ្ធព្រះកែវមរកតដល់យប់ទីប្រាំពីរ ព្រះកែវមរកតបញ្ចេញមហិទ្ធិឫទ្ធិ ជះចេញចាំងពន្លឺប្រាំពីរពណ៌ ភ្លឺចិញ្ចាចពេញបរមរាជវាំង ។ ដោយយល់ និងជឿជាក់ថា ការបួងសួងបន់ស្រន់របស់ព្រះអង្គបានសម្រេចដូចសេចក្ដីប្រាថ្នា ទើបព្រះអង្គបង្គាប់ឲ្យក្រុមនាម៉ឺនសេនាបតីយកតែព្រះត្រៃបិដកទៅថ្វាយស្ដេចលាវ ។
ស្ដេចលាវព្រះធម្មាអនុរថ នឹកឃើញខ្លះព្រះកែវមរកតដែរ ប៉ុន្ដែគ្រានោះ ព្រះអង្គនៅចាំបានថា ព្រះអង្គបានទាមទារយកតែព្រះត្រៃបិដកប៉ុណ្ណោះ ដោយគិតថាត្រូវគោរពពាក្យសច្ចៈ ហើយម្យ៉ាងទៀតបើតាមទំនាយនគរ ព្រះកែវមរកតត្រូវតែគង់នៅមហានគរក្នុងស្រុកខ្មែរ ព្រះអង្គក៏សម្រេចចិត្ដបំភ្លេចរឿងចាស់ទាំងប៉ុន្មានចាប់តាំងពីថ្ងៃនោះមក ។
ព្រះពុទ្ធរូបព្រះកែវមរកត និងព្រះត្រៃបិដកត្រូវបានជនជាតិខ្មែរគ្រប់ជាន់ថ្នាក់គ្រប់វណ្ណៈ គោរពបូជារៀនសូត្រអនុវត្ដប្រតិបត្ដតាម ឥតបីហ៊ានធ្វេសប្រហែសឃ្លៀងឃ្លាតឡើយ វត្ថុស័ក្ដិសិទ្ធិទាំងនោះ បាននាំមកនូវជោគជ័យសេរីមង្គលសំបូណ៌សប្បាយ ចម្រុងចម្រើនគ្រប់ប្រការដល់ប្រជានុរាស្ដ្រ និងស្រុកខ្មែរ ។
ព្រឹត្ដិការណ៍ចម្បងមួយទៀត ក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទធនញ្ជ័យគោរពរាជ្យ គឺព្រះអង្គនិយមទាក់ដំរី ព្រះអង្គធ្លាប់យាងទៅដល់ព្រៃ និងជើងភ្នំដងរែក ព្រះអង្គមានហ្មដំរីជាតិលាវដ៏ល្បីល្បាញពីរនាក់ មួយឈ្មោះហ្មហវៀន និងមួយទៀតឈ្មោះហ្មថាវ ។ ពង្សាវតារវត្ដទឹកវិល ស្រុកស្អាង ខេត្ដកណ្ដាលបានលើកយកព្រឹត្ដិការណ៍សំខាន់មួយ ស្ដីពីការចាប់ដំរីក្នុងរជ្ជកាលព្រះអង្គមកអធិប្បាយដោយមានទាំងរៀបរាប់យ៉ាងល្អិតល្អន់ដែរ អំពីពិធីសែនព្រេនដល់ម្រេញកង្វាល មុននឹងទៅទាក់ដំរី ។ កាលនោះ ព្រះអង្គ និងពលសេនាទាក់បានដំរីសមួយ និងខ្មៅមួយ ដែលមានភ្លុកកោងវែង ព្រះអង្គបានបញ្ជាឲ្យយកដំរីសខ្មៅទាំងពីរ ជានិមិត្ដរូបនៃការសម្បូរសប្បាយប្រចាំនគរ ។ ពីថ្ងៃនោះមក គេមានជំនឿនិយមថា បើគ្មានភ្លៀងបង្អោរធ្លាក់មកគ្រប់គ្រាន់ទេ ហើយបើកើតមានជម្ងឺរោគាក្នុងនគរ ព្រះមហាក្សត្រតែងតែបង្គាប់ក្រុមបុរោហិត និងហ្មថាវ ឲ្យនាំយកដំរីសខ្មៅទាំងពីរ ទៅចូលរួមក្នុងពិធីបុណ្យបួងសួងបន់ស្រន់ផ្សេងៗ ។ បន្ទាប់មកទើបដំរីទាំងពីរយកប្រមោយបឺតទឹក ផ្លុំព្រួសជះតម្រង់ទៅគ្រប់ទាំងប្រាំបីទិស ។ ឯកសារដដែលកត់សម្គាល់ថា ភ្លៀងបានបង្អុរធ្លាក់ចុះមកដោយបរិបូណ៌ ក្រោយដែលគេបានរៀបចំពិធីបួងសួង ឯភោគផលវិញក៏បានល្អជាទីពេញចិត្ដ ហើយជម្ងឺរោគាព្យាធិក៏សាបរលាបវិនាសបាត់ទៅអស់ដែរ នាម៉ឺនមុខមន្ត្រី និងប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរទូទៅស្រឡាញ់ និងមានជំនឿទៅលើដំរីទាំងពីរនោះណាស់ គេចាត់ទុកដំរីទាំងគូជាដំរីពិសិដ្ឋ និងស័ក្ដិសិទ្ធិជាទីបំផុត ។
ព្រះបាទធនញ្ជ័យគោរពរាជ្យ មានព្រះរាជបុត្រមួយព្រះអង្គព្រះនាម វិជ័យកុមារ ដែលបានប្រសូតក្នុងឆ្នាំច ច.ស១៣២ នេះបើតាមពង្សាវតារសម្ដេចវាំងជួន ពង្សាវតារវត្ដទឹកវិលសរសេរថា ជាមួយនឹងនាងគន្ធមាលី ព្រះអង្គមានរាជបុត្រមួយឈ្មោះស្រីជេដ្ឋា ដែលប្រសូតក្នុងឆ្នាំរការ និងបុត្រីមួយទៀតព្រះនាមធីតាមាលី ។ ព្រះបាទធនញ្ជ័យគោរពរាជ្យក្សត្រខ្មែរទី១២ សោយរាជ្យបាន៦៦ឆ្នាំ ហើយចូលទីវង្គតក្នុងព្រះជន្ម៩៤វស្សា ដោយជម្ងឺចាស់ជរា ។
បុព្វហេតុ គឺបណ្ដាលមកពីព្រះមហាក្សត្រអង្គនេះ មិនបំពេញភារកិច្ច និងកាតព្វកិច្ចខ្លួនជាស្ដេចផែនដី ដោយប្រកបទៅតាមទសពិធរាជធម៌ ។ ព្រះអង្គបានប្រើអំណាចផ្ដាច់ការ បង្កបង្កើតឲ្យមានចលាចលពាសពេញនគរ ធ្វើឲ្យប្រជានុរាស្ដ្រក្ដៅក្រហាយរងទុក្ខវេទនា ការគ្រប់គ្រងនគរតាមរបៀបផ្ដាច់ការ គ្មានយុត្ដិធម៌ គ្មានមនុស្សធម៌ ហើយដែលគិតតែពីប្រយោជន៍ក្រុមគ្រួសារ និងបនបក្សពួក បានធ្វើឲ្យវត្ថុស័ក្ដិសិទ្ធិ ឥន្ទ្រព្រហ្មទេវតា និងធម្មជាតិក្ដៅក្រហល់ក្រហាយដាក់បណ្ដាសា ផ្តន្ទាជេរប្រទេចរកងើបមុខមិនរួច ។ គ្រានោះ ស្ដេចភុជង្គនាគ និងនាគទាំងឡាយនាំគ្នាមកព្រួសទឹកធ្វើឲ្យលិចលង់អស់នគរខ្មែរ ។
ស្ដេចខ្មែរព្រះសេណ្ណ័ករាជ្យ នាំព្រះញាតិវង្ស មេនុំមេនាង ភីលៀងស្នំក្រមការ និងនាម៉ឺនពលសេនាចុះទូកសំពៅ បើកបរសំដៅទៅចតស្នាក់នៅជើងភ្នំដងរែក ។ ស្ដេចលាវឈ្មោះអាទិច្ចវង្សបានទទួលដំណឹងនេះកាលណា ក៏រៀបចំលើកទ័ពភ្លាមមកដណ្ដើមយកព្រះកែវមរកត លួចប្លន់យកសម្បត្ដិទ្រព្យរបស់របរ ស្បៀងអាហារ ព្រះរាជវង្សានុវង្ស នាម៉ឺនមន្ដ្រីប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ ជាមួយគ្នានោះដែរ ស្ដេចសៀមដែលដឹងថា ឱកាសល្អកំររកបាន ហុចមកដល់ហើយ មិនបង្អង់ដៃ ក៏លើកក្បួនទ័ពចុះមកវាយប្រហារស្ដេចលាវ ដណ្ដើមយកព្រះកែវមរកតទៅថែរក្សាតម្កល់ទុកក្នុងនគររៀងរហូតដល់សព្វថ្ងៃ ។ ព្រះសេណ្ណ័ករាជ្យ ឬស្ដេចពាល មានព្រះរាជបុត្រមួយព្រះអង្គព្រះនាមសីហនុកុមារ ។ ប្រវត្ដិស្ដេចពាល និងព្រះសីហនុកុមារ យើងនឹងលើកយកមកអធិប្បាយក្នុងជំពូកក្រោយ ។
នឹងនិយាយដំណាលអំពីព្រះធម្មាអនុរថ ស្ដេចប្រទេសលាវ កាលបើឃើញតែសំពៅមួយត្រលប់ទៅដល់នគរ ហើយសំពៅមួយទៀតបាត់ដំណឹងសូន្យឈឹង ព្រះអង្គមានក្ដីកង្វល់មួហ្មង ចាត់ឲ្យមន្ដ្រីតូចធំស្រាវជ្រាវស៊ើបអង្កេតរក យូរឆ្នាំក្រោយមក ទើបលេចឮដំណឹងដល់ព្រះអង្គថា សំពៅដែលបាត់នោះបានទៅទើរនៅឯស្រុកខ្មែរ ។ ព្រះអង្គគង់លើសេះហោះ ហើយនាំពលសេនាអាមាត្យប្រមាណបីនាក់ ធ្វើដំណើរសំដៅតម្រង់ទៅប្រទេសកម្ពុជា ។ ទៅដល់មហានគរ ព្រះធម្មាអនុរថស៊ើបសួររកសម្ដេចសង្ឃរាជ ព្រះកែវមរកត និងព្រះត្រៃបិដក ។ ដឹងអស់សេចក្ដីហើយ ព្រះអង្គដើរសំដៅទៅវត្ដបញ្ចេញមហិទ្ធិឫទ្ធិរបស់ខ្លួនឲ្យគេខ្លាចកោតស្ញប់ស្ញែង ព្រះអង្គឡើងឈរលើដុំថ្មមួយផ្ទាំងធំ ហើយបង់ជំទាញបាញ់នោមដាក់ថ្មនោះទាល់តែបាក់ជាពីរ ។ ព្រះសង្ឃក្នុងវត្ដឃើញព្រឹត្ដិការណ៍មិនស្រួលដូច្នេះ ភ័យតក្កមាស្លន់ស្លោររត់ទៅទូលប្រាប់សម្ដេចសង្ឃរាជតាមដំណើរ ។
នៅពេលដែលសម្ដេចសង្ឃរាជនិមន្ដមកដល់ ព្រះធម្មាអនុរថ ប្រកាសទូលលោកថា ខ្លួនជាអ្នកបម្រើស្ដេចលាវ ហើយមកនេះ គឺក្នុងគោលបំណងចង់ទាមទារយកព្រះត្រៃបិដក និងព្រះកែវមរកត ព្រះអង្គបានរៀបរាប់គ្រប់ចំណុចទាំងអស់តាំងពីដើមរហូតចប់ ទូលថ្វាយសម្ដេចសង្ឃ ដោយបញ្ជាក់ថារបស់ពិសិដ្ឋទាំងនេះ ជាសម្បត្ដិរបស់ព្រះអង្គ ។ ព្រះធម្មាអនុរថស្នើសុំឲ្យសម្ដេចសង្ឃនិមន្ដទៅទូលថ្វាយព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ ព្រះបាទធនញ្ជ័យគោរពរាជ្យតាមដំណើរ និងសុំឲ្យព្រះអង្គប្រគល់សំពៅព្រះកែវមរកត និងព្រះត្រៃបិដកមកវិញ ដើម្បីជៀសវាងកុំឲ្យមានជម្លោះក្លាយទៅជាសត្រូវ ។
តែព្រះមហាក្សត្រខ្មែរមិនបានយល់ព្រមទៅតាមសំណើនេះទេ ដែលជាហេតុបណ្ដាលឲ្យស្ដេចលាវខឹងខ្ញាល់យ៉ាងខ្លាំង ហើយនឹកគិតក្នុងចិត្ដថា ខ្លួនមានឫទ្ធានុភាពអំណាច លទ្ធភាពគ្រប់បែបនឹងប្រហារជីវិតខ្មែរទាំងអស់ក្នុងនគរ ។ តែដោយភ័យខ្លាចទទួលជាប់កម្មពៀរវេរា ព្រះអង្គមិនចង់បង្កបង្កើត ប្រព្រឹត្ដឲ្យមានឧក្រិដ្ឋកម្មរបៀបនេះឡើយ ។ព្រះអង្គសម្រេចចិត្ដត្រឹមតែសម្ដែងបដិហារបញ្ចេញឫទ្ធិឲ្យខ្មែរឃើញញាប់ញ័រ តក់ស្លុតបាក់បបប៉ុណ្ណោះបានហើយ ស្ដេចលាវក៏ស្រែកបន្លឺលាន់ឮថា «បើមិនព្រមប្រគល់ព្រះត្រៃបិដកទេ នោះព្រះអង្គនឹងកាត់ប្រហារជីវិតប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរទាំងអស់! ហើយបើមិនជឿទេ ចាំសម្លឹងមើលគ្រប់គ្នាទៅចុះ!» ។ ក្នុងពេលជាមួយគ្នានោះដែរ ស្ដេចលាវចាប់យកកំបោរមកលាបលើចុងដាវ (ពង្សាវតារវត្ដកោកកាកបញ្ជាក់ថា ស្ដេចលាវយកឈើមកធ្វើដាវ) បន្ទាប់មកព្រះអង្គឡើងជិះសេះ គ្រវីដាវហោះជុំវិញមហានគរ នាម៉ឺនមុខមន្ដ្រី និងពលរដ្ឋទាំងស្រីទាំងប្រុសស្ទាបករៀងខ្លួន ស្រាប់តែឃើញស្នាមកំបោរជាប់ជុំវិញ ម្នាក់ៗភ័យស្លន់បុកពោះរត់ទៅទូលថ្វាយដំណឹងព្រះរាជា ចំពោះពង្សាវតារវត្ដកោកកាក ស្ដេចលាវព្រះធម្មាអនុរថបានបំបាំងខ្លួន គ្មាននរណាមើលឃើញឡើយ ចូលទៅក្នុងបរមរាជវាំងប្រាសាទទេវរាជមន្ទារហើយយកដាវប្រឡាក់ជាប់កំបោរឆូតលើព្រះមហាក្សត្រ និងអគ្គមហេសី ។
ទាំងស្ដេច ទាំងនាម៉ឺន ទាំងរាស្ដ្រ ឃើញដូច្នេះទើបបន្ទន់អាកប្បកិរិយា ចាត់នាម៉ឺនពីរនាក់ទៅចរចាពិភាក្សាជាមួយនឹងស្ដេចលាវ ។ ភាគីទាំងសង្ខាងក៏បានយល់ស្របចុះសម្រុងគ្នា គឺប្រទេសខ្មែរទទួលស្គាល់ថា សំពៅព្រះត្រៃបិដក និងព្រះពុទ្ធរូបព្រះកែវមរកត ជាសម្បត្ដិរបស់មាឡានប្រទេសមែន ។ ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរបានសុំឲ្យស្ដេចលាវត្រលប់ទៅនគរមុនសិន ចាំព្រះអង្គរៀបចំបញ្ជូនសំពៅ និងដង្ហែព្រះត្រៃបិដកទៅថ្វាយជាក្រោយ តាមការទាមទាររបស់ព្រះអង្គស្ដេចលាវយល់ព្រមហើយក៏ជិះសេះហោះនាំពលសេនាវិលត្រលប់ទៅនគរវិញ ។ រីឯព្រះបាទធនញ្ជ័យគោរពរាជ្យ ព្រះអង្គក៏បង្គាប់នាម៉ឺនតូចធំឲ្យយកសំពៅ និងដង្ហែព្រះត្រៃបិដកទៅប្រគល់ដល់ស្រុកលាវតែម្ដង ។ ព្រះអង្គមិនបានប្រគល់ព្រះកែវមរកតទេ ព្រះអង្គបានរក្សាទុកធ្វើជាទីសក្ការបូជានៅក្នុងព្រះមហានគរវត្ដ ពីព្រោះក្រោយពេលដែលស្ដេចលាវធម្មាអនុរថ ថយត្រលប់ទៅនគរវិញ មុននឹងសម្រេចព្រះទ័យដូច្នេះ ព្រះបាទធនញ្ជ័យគោរពរាជ្យ បានធ្វើពិធីបួងសួងបន់ស្រន់ ៧យប់ ៧ថ្ងៃ សុំធ្វើដូចម្ដេចឲ្យស្ដេចលាវភ្លេចគិតនឹកឃើញ ទាមទារព្រះពុទ្ធព្រះកែវមរកតដល់យប់ទីប្រាំពីរ ព្រះកែវមរកតបញ្ចេញមហិទ្ធិឫទ្ធិ ជះចេញចាំងពន្លឺប្រាំពីរពណ៌ ភ្លឺចិញ្ចាចពេញបរមរាជវាំង ។ ដោយយល់ និងជឿជាក់ថា ការបួងសួងបន់ស្រន់របស់ព្រះអង្គបានសម្រេចដូចសេចក្ដីប្រាថ្នា ទើបព្រះអង្គបង្គាប់ឲ្យក្រុមនាម៉ឺនសេនាបតីយកតែព្រះត្រៃបិដកទៅថ្វាយស្ដេចលាវ ។
ស្ដេចលាវព្រះធម្មាអនុរថ នឹកឃើញខ្លះព្រះកែវមរកតដែរ ប៉ុន្ដែគ្រានោះ ព្រះអង្គនៅចាំបានថា ព្រះអង្គបានទាមទារយកតែព្រះត្រៃបិដកប៉ុណ្ណោះ ដោយគិតថាត្រូវគោរពពាក្យសច្ចៈ ហើយម្យ៉ាងទៀតបើតាមទំនាយនគរ ព្រះកែវមរកតត្រូវតែគង់នៅមហានគរក្នុងស្រុកខ្មែរ ព្រះអង្គក៏សម្រេចចិត្ដបំភ្លេចរឿងចាស់ទាំងប៉ុន្មានចាប់តាំងពីថ្ងៃនោះមក ។
ព្រះពុទ្ធរូបព្រះកែវមរកត និងព្រះត្រៃបិដកត្រូវបានជនជាតិខ្មែរគ្រប់ជាន់ថ្នាក់គ្រប់វណ្ណៈ គោរពបូជារៀនសូត្រអនុវត្ដប្រតិបត្ដតាម ឥតបីហ៊ានធ្វេសប្រហែសឃ្លៀងឃ្លាតឡើយ វត្ថុស័ក្ដិសិទ្ធិទាំងនោះ បាននាំមកនូវជោគជ័យសេរីមង្គលសំបូណ៌សប្បាយ ចម្រុងចម្រើនគ្រប់ប្រការដល់ប្រជានុរាស្ដ្រ និងស្រុកខ្មែរ ។
ព្រឹត្ដិការណ៍ចម្បងមួយទៀត ក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទធនញ្ជ័យគោរពរាជ្យ គឺព្រះអង្គនិយមទាក់ដំរី ព្រះអង្គធ្លាប់យាងទៅដល់ព្រៃ និងជើងភ្នំដងរែក ព្រះអង្គមានហ្មដំរីជាតិលាវដ៏ល្បីល្បាញពីរនាក់ មួយឈ្មោះហ្មហវៀន និងមួយទៀតឈ្មោះហ្មថាវ ។ ពង្សាវតារវត្ដទឹកវិល ស្រុកស្អាង ខេត្ដកណ្ដាលបានលើកយកព្រឹត្ដិការណ៍សំខាន់មួយ ស្ដីពីការចាប់ដំរីក្នុងរជ្ជកាលព្រះអង្គមកអធិប្បាយដោយមានទាំងរៀបរាប់យ៉ាងល្អិតល្អន់ដែរ អំពីពិធីសែនព្រេនដល់ម្រេញកង្វាល មុននឹងទៅទាក់ដំរី ។ កាលនោះ ព្រះអង្គ និងពលសេនាទាក់បានដំរីសមួយ និងខ្មៅមួយ ដែលមានភ្លុកកោងវែង ព្រះអង្គបានបញ្ជាឲ្យយកដំរីសខ្មៅទាំងពីរ ជានិមិត្ដរូបនៃការសម្បូរសប្បាយប្រចាំនគរ ។ ពីថ្ងៃនោះមក គេមានជំនឿនិយមថា បើគ្មានភ្លៀងបង្អោរធ្លាក់មកគ្រប់គ្រាន់ទេ ហើយបើកើតមានជម្ងឺរោគាក្នុងនគរ ព្រះមហាក្សត្រតែងតែបង្គាប់ក្រុមបុរោហិត និងហ្មថាវ ឲ្យនាំយកដំរីសខ្មៅទាំងពីរ ទៅចូលរួមក្នុងពិធីបុណ្យបួងសួងបន់ស្រន់ផ្សេងៗ ។ បន្ទាប់មកទើបដំរីទាំងពីរយកប្រមោយបឺតទឹក ផ្លុំព្រួសជះតម្រង់ទៅគ្រប់ទាំងប្រាំបីទិស ។ ឯកសារដដែលកត់សម្គាល់ថា ភ្លៀងបានបង្អុរធ្លាក់ចុះមកដោយបរិបូណ៌ ក្រោយដែលគេបានរៀបចំពិធីបួងសួង ឯភោគផលវិញក៏បានល្អជាទីពេញចិត្ដ ហើយជម្ងឺរោគាព្យាធិក៏សាបរលាបវិនាសបាត់ទៅអស់ដែរ នាម៉ឺនមុខមន្ត្រី និងប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរទូទៅស្រឡាញ់ និងមានជំនឿទៅលើដំរីទាំងពីរនោះណាស់ គេចាត់ទុកដំរីទាំងគូជាដំរីពិសិដ្ឋ និងស័ក្ដិសិទ្ធិជាទីបំផុត ។
ព្រះបាទធនញ្ជ័យគោរពរាជ្យ មានព្រះរាជបុត្រមួយព្រះអង្គព្រះនាម វិជ័យកុមារ ដែលបានប្រសូតក្នុងឆ្នាំច ច.ស១៣២ នេះបើតាមពង្សាវតារសម្ដេចវាំងជួន ពង្សាវតារវត្ដទឹកវិលសរសេរថា ជាមួយនឹងនាងគន្ធមាលី ព្រះអង្គមានរាជបុត្រមួយឈ្មោះស្រីជេដ្ឋា ដែលប្រសូតក្នុងឆ្នាំរការ និងបុត្រីមួយទៀតព្រះនាមធីតាមាលី ។ ព្រះបាទធនញ្ជ័យគោរពរាជ្យក្សត្រខ្មែរទី១២ សោយរាជ្យបាន៦៦ឆ្នាំ ហើយចូលទីវង្គតក្នុងព្រះជន្ម៩៤វស្សា ដោយជម្ងឺចាស់ជរា ។
ថ្ងៃដែលខ្មែរត្រូវបាត់បង់ព្រះត្រៃបិដក និងព្រះកែវមរកត
យូរអង្វែងមក ពីរាជ្យស្ដេចមួយដល់រាជ្យស្ដេចមួយ រហូតមកដល់រាជព្រះបាទសេណ្ណ័ករាជ្យ ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរទី២៣ សោយរាជ្យសម្បត្ដិពីព.ស១៧៣៩ ដល់ព.ស១៧៨២ ឬគ.ស១១៩៥ ទៅ ១២៣៨ ដែលប្រជាជនខ្មែរទាំងនគរស្អប់ខ្ពើម ដាក់ឈ្មោះថាស្ដេចពាល ព្រះកែវមរកត និងព្រះត្រៃបិដក(ច្បាប់ចម្លងដើម) ត្រូវវិនាសបាត់បង់លែងស្ថិតនៅក្នុងស្រុកខ្មែរ ។បុព្វហេតុ គឺបណ្ដាលមកពីព្រះមហាក្សត្រអង្គនេះ មិនបំពេញភារកិច្ច និងកាតព្វកិច្ចខ្លួនជាស្ដេចផែនដី ដោយប្រកបទៅតាមទសពិធរាជធម៌ ។ ព្រះអង្គបានប្រើអំណាចផ្ដាច់ការ បង្កបង្កើតឲ្យមានចលាចលពាសពេញនគរ ធ្វើឲ្យប្រជានុរាស្ដ្រក្ដៅក្រហាយរងទុក្ខវេទនា ការគ្រប់គ្រងនគរតាមរបៀបផ្ដាច់ការ គ្មានយុត្ដិធម៌ គ្មានមនុស្សធម៌ ហើយដែលគិតតែពីប្រយោជន៍ក្រុមគ្រួសារ និងបនបក្សពួក បានធ្វើឲ្យវត្ថុស័ក្ដិសិទ្ធិ ឥន្ទ្រព្រហ្មទេវតា និងធម្មជាតិក្ដៅក្រហល់ក្រហាយដាក់បណ្ដាសា ផ្តន្ទាជេរប្រទេចរកងើបមុខមិនរួច ។ គ្រានោះ ស្ដេចភុជង្គនាគ និងនាគទាំងឡាយនាំគ្នាមកព្រួសទឹកធ្វើឲ្យលិចលង់អស់នគរខ្មែរ ។
ស្ដេចខ្មែរព្រះសេណ្ណ័ករាជ្យ នាំព្រះញាតិវង្ស មេនុំមេនាង ភីលៀងស្នំក្រមការ និងនាម៉ឺនពលសេនាចុះទូកសំពៅ បើកបរសំដៅទៅចតស្នាក់នៅជើងភ្នំដងរែក ។ ស្ដេចលាវឈ្មោះអាទិច្ចវង្សបានទទួលដំណឹងនេះកាលណា ក៏រៀបចំលើកទ័ពភ្លាមមកដណ្ដើមយកព្រះកែវមរកត លួចប្លន់យកសម្បត្ដិទ្រព្យរបស់របរ ស្បៀងអាហារ ព្រះរាជវង្សានុវង្ស នាម៉ឺនមន្ដ្រីប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ ជាមួយគ្នានោះដែរ ស្ដេចសៀមដែលដឹងថា ឱកាសល្អកំររកបាន ហុចមកដល់ហើយ មិនបង្អង់ដៃ ក៏លើកក្បួនទ័ពចុះមកវាយប្រហារស្ដេចលាវ ដណ្ដើមយកព្រះកែវមរកតទៅថែរក្សាតម្កល់ទុកក្នុងនគររៀងរហូតដល់សព្វថ្ងៃ ។ ព្រះសេណ្ណ័ករាជ្យ ឬស្ដេចពាល មានព្រះរាជបុត្រមួយព្រះអង្គព្រះនាមសីហនុកុមារ ។ ប្រវត្ដិស្ដេចពាល និងព្រះសីហនុកុមារ យើងនឹងលើកយកមកអធិប្បាយក្នុងជំពូកក្រោយ ។
កំណត់សម្គាល់
១- ក្នុងបុព្វកាល អ្នកដឹកនាំខ្មែរ ប្រជាជនខ្មែរ ក៏ដូចជាប្រជាជនឯទៀតនៅជ្រោយសុវណ្ណភូមិដែរ គេឲ្យតម្លៃទៅលើព្រះពុទ្ធសាសនា ពោលឲ្យចំគឺលើទ្រឹស្ដីច្បាប់ក្បួនខ្នាត ឬគម្ពីរ ពីព្រោះគេចាត់ទុកគម្ពីរ ច្បាប់ក្បួនខ្នាត ជាមូលដ្ឋានសម្រាប់ការកសាងប្រទេសជាតិ បុព្វបុរសខ្មែរយល់ច្បាស់ណាស់ ដើម្បីឲ្យស្រុកខ្មែរសុខសប្បាយបរិបូណ៌ហូរហៀរចម្រុងចម្រើនលូតលាស់ ក្លាយជាមហានគរ គេត្រូវតែយកគម្ពីរក្បួនខ្នាត ឬច្បាប់ សម័យនោះ គេអនុលោមយកព្រះពុទ្ធសាសនា គឺព្រះត្រៃបិដក មកធ្វើជាមូលដ្ឋានជាតិ សម្រាប់បង្រួបបង្រួមជាតិ សម្រាប់ផ្សះផ្សារខ្មែរគ្រប់ស្រទាប់ សម្រាប់គោរពអនុវត្ដ និងសម្រាប់ផ្ដន្ទាទោសជនដែលប្រព្រឹត្ដបទល្មើស ។ ដូនតាខ្មែរលោកយល់ថា គម្ពីរ ឬច្បាប់អាចមានជីវិតយឺនយូរជាអមតៈ អាចស្ថិតនៅជាបង្គោលកណ្ដាលមិនលំអៀង ហើយអាចបង្កើតឲ្យមានស្ថិរភាពក្នុងសង្គម ។បើមានច្បាប់ដូចជាគ្មានច្បាប់ ហើយច្បាប់ចេះតែផ្លាស់ប្ដូរ មិនទៀងទាត់តាមបបូរមាត់ និងអណ្ដាតមនុស្សម្នាក់ ឬមួយក្រុម ប្រទេសជាតិនោះ ច្បាស់ជាមិនអាចមានជីវិតស្ថិតស្ថេរចេរកាលបានយូរលង់អង្វែងឡើយ ។
២- បុព្វបុរសខ្មែរកាលបើបានទទួលគម្ពីរក្បួនខ្នាត តែងយកមកថែរក្សា ចម្លងចែកចាយជូនផ្ញើទៅទុកឲ្យរៀនសូត្រ ចងចាំគ្រប់វត្ដអារាម គឺលោកមិនដែលយកគម្ពីរក្បួនច្បាប់សៀវភៅ វត្ថុបូរាណដែលជាឫសគល់វប្បធម៌ជាតិខ្មែរទៅដុតបំផ្លាញ ដូចក្នុងសម័យយង់ឃ្នងបំបាត់ពូជសាសន៍ខ្មែរក្រហមកុម្មុយនិស្តនោះឡើយ ។ បុព្វបុរសខ្មែរយល់ច្បាស់ណាស់ថា ព្រះពុទ្ធសាសនា ព្រះត្រៃបិដក គម្ពីរច្បាប់ ក្បួនខ្នាតទាំងនេះហើយដែលនាំមកនូវចំណេះវិជ្ជា ការចេះដឹង ការចេះវែកញែក រិះគិតពិចារណា យុត្ដិធម៌ មេត្តាធម៌ មនុស្សធម៌ និងនាំឲ្យចេះស្ដាប់អ្វីជាប្រយោជន៍ប្រជាជនប្រយោជន៍ប្រជាជាតិ ព្រះពុទ្ធសាសនា គម្ពីរច្បាប់ ក្បួនខ្នាតអាចនឹងបណ្ដេញលែងឲ្យមានអវិជ្ជាក្នុងសង្គមជាតិ កាលណាមនុស្សលែងមានអវិជ្ជា មនុស្សនោះអាចផ្លាស់ប្ដូរចិត្ដគំនិត លែងប្រើអំណាចផ្ដាច់ការ លែងអាងទៅប្រើកម្លាំងបាយ ឬកម្លាំងអាវុធ លែងកាប់សម្លាប់ជនជាតិឈាមជ័រឯង ដូចដែលយើងធ្លាប់ជួបប្រទះ ។ ប្រសិនបើភាពហិង្សាកំណាចឃោរឃៅយង់ឃ្នងព្រៃផ្សៃនៅតែមានពេញច្រកល្ហកក្នុងនគរទេ នោះអវិជ្ជាបានមកគ្របដណ្ដប់ជាប់ជិតជុំសង្គមជាតិយ៉ាងក្រាស់ឃ្មឹកហើយ ខណៈនោះ ពាក្យបណ្ដាំជីដូនជីតាខ្មែរដែលបានមានប្រសាសន៍ថា «ខ្មែរមិនចោលក្បួន យួនមិនចោលពុត សៀមស៊ុតទ្រុតមិនចោលចែចូវ» លែងមានអត្ថន័យដែរ ។ គាត់ផ្ដែផ្ដាំកុំឲ្យខ្មែរចោលក្បួន កុំឲ្យចោលគម្ពីរ និងច្បាប់ដែលជាមូលដ្ឋានជាតិ សក្ខីភាពជាក់ស្ដែង មាននៅក្នុងឯអតីតកាល បើដូនតាខ្មែរគ្មានប្រាជ្ញាឈ្លាសវៃគ្មានក្បួនខ្នាត គ្មានគម្ពីរច្បាប់ទម្លាប់ គ្មានរចនាសម្ព័ន្ធ ជាមូលដ្ឋានទេ នោះប្រទេសខ្មែរក៏មិនអាចក្លាយទៅជាមហានគរនៅក្នុងជ្រោយសុវណ្ណភូមិនេះដែរ ។ ហើយថ្ងៃដែលខ្មែរបោះបង់ចោលក្បួនច្បាប់ លែងឲ្យតម្លៃ លែងគោរព និងអនុវត្ដតាមច្បាប់ទម្លាប់ ក្បួនគម្ពីរដែលធ្លាប់តែទុកចងក្រងមក ថ្ងៃនោះក៏ជាថ្ងៃដែលខ្មែរទទួលទុក្ខទោស រងកម្មវេទនាព្រាត់ប្រាស់ឪពុកម្ដាយ ប្ដីប្រពន្ធកូនចៅបងប្អូនញាតិសន្ដាន ហើយទឹកដីខ្មែរក៏ត្រូវរួញបន្ដិចម្ដងៗជាលំដាប់ ដូចមានរហូតមកដល់បច្ចុប្បន្ន ។ សង្គមជាតិដែលគ្មានគម្ពីរ ក្បួនខ្នាត គ្មានច្បាប់ទម្លាប់ ជាមូលដ្ឋាន ជាឫសគល់ សង្គមនោះជាសង្គមអវិជ្ជា មិនអាចរីកចម្រើនមានអាយុវែងឡើយ សង្គមជាតិនោះ រង់ចាំតែថ្ងៃអវសាន រេចរឹលវិនាសហិចហោចប៉ុណ្ណោះ ។ ឯអ្នកទទួលខុសត្រូវដឹកនាំប្រទេសវិញ ដែលអាងប្រើកម្លាំងបាយ ឬកម្លាំងទឹកប្រាក់បក្សពួក ក៏មិនអាចគេចវេះខ្លួនអំពីការកាត់ទោសរបស់ប្រជាជន និងប្រវត្ដិសាស្ដ្រដែរ សូម្បីអន្ដរជាតិ ដែលធម្មតាគេគិតតែផលប្រយោជន៍ជនជាតិគេ ហើយដែលតែងតែប្រើពាក្យផ្អែមល្ហែមបញ្ជោរបោកបញ្ឆោត ក៏គេស្អប់ខ្ពើមរអើម មាក់ងាយមិនឲ្យតម្លៃ ឬកិត្ដិយសដែរ ។
៣- ព្រះបាទធនញ្ជ័យគោរពរាជ្យ ដើម្បីសុខសន្ដិភាព ដើម្បីប្រយោជន៍ជាតិ និងប្រជារាស្ដ្រខ្មែរបានដោះស្រាយទំនាស់ជាមួយនឹងស្ដេចលាវដោយសន្ដិវិធី ព្រះអង្គខំប្រឹងប្រែងគ្រប់យ៉ាង ដើម្បីធ្វើឲ្យប្រជាជនសម្បូរសុខសប្បាយ គឺមានតាំងតែពីខំចាប់ដំរីជាដើម ។ ព្រះអង្គខំផ្សព្វផ្សាយគម្ពីរព្រះត្រៃបិដក ទៅគ្រប់ទិសទីក្នុងនគរ ដើម្បីបំបាត់អវិជ្ជា ព្រះអង្គខំគោរពប្រណិប័តន៍ទៅតាមគន្លងច្បាប់ ធម៌វិន័យព្រះពុទ្ធសាសនា ដែលព្រះអង្គមានជំនឿថាល្អបរិសុទ្ធ សម្រាប់ប្រយោជន៍ដល់ប្រទេសជាតិ បច្ចុប្បន្ននេះ ខ្មែរសឹងតែទាំងអស់ទៅហើយ ពីថ្នាក់តូចរហូតដល់ថ្នាក់ធំ ដែលបានប្រកាសខ្លួនជាពុទ្ធសាសនិកជន តើមានខ្មែរប៉ុន្មាននាក់ដែលបានគោរពប្រណិប័តន៍អនុវត្ដទៅតាមព្រះពុទ្ធឱវាទ ? តើមានខ្មែរប៉ុន្មាននាក់ដែលធ្លាប់បានយកព្រះពុទ្ធឱវាទមកត្រិះរិះគិតពិចារណា ដោះស្រាយសម្រាប់ជាផលប្រយោជន៍ដល់ប្រជាជន និងប្រទេសជាតិ ។
ដូច្នេះគ្រប់សោកនាដកម្មដែលកើតមានជាហូរហែ មិនចេះចប់ចេះហើយក្នុងសង្គមជាតិខ្មែរ ពីអតីតកាលរហូតមកដល់បច្ចុប្បន្ន មិនមែនជារឿងចៃដន្យ ឬជាទំនាយរបស់ព្រះពុទ្ធព្រះឥន្ទ្រព្រះព្រហ្មនោះឡើយ ។ បើតាមពុទ្ធឱវាទ វាជាការកសាងរបស់ប្រជាជនខ្មែរ របស់យើងគ្រប់រូប បើយើងមិនខំរៀនសូត្រឲ្យមានវិជ្ជាទេ អវិជ្ជា និងផលអាក្រក់ទាំងឡាយ នឹងមកគ្របដណ្ដប់បង្កើតសោកនាដកម្មភ្លាម ដោយមិនចាំបាច់ជាតិមុខ ឬជាតិក្រោយឡើយ ។ ឧទាហរណ៍ជាក់ស្ដែង ដោយសារអវិជ្ជា ដោយសារខ្វះការពិចារណា ដោយសារចាញ់បោកការឃោសនា បញ្ឆោតភូតភរ បំភ័ន្ដការពិត សម្លុតស្មារតី ខ្មែរមួយនគរទាំងតូចទាំងធំ ទាំងប្រាជ្ញទាំងល្ងង់យល់ច្រឡំជឿជាក់យ៉ាងសែនច្បាស់ថា ពួកខ្មែរក្រហមស្អាតស្អំល្អបរិសុទ្ធ មិនពុករលួយ ស្រឡាញ់ជាតិ មិនចេះស៊ីសំណូក មិនចេះលួចប្លន់ជាតិ និងប្រជាពលរដ្ឋ ហើយអាចនឹងផ្ដល់សុខសន្ដិភាពចម្រុងចម្រើនលូតលាស់ ។ ខ្មែរក្រហមស្រឡាញ់ជាតិមែន ស្រឡាញ់រហូតដល់ទៅលេបស៊ីខ្មែរដល់ឆ្អឹងអស់រាប់លាននាក់ ប្រមែប្រមូលយកអស់ទ្រព្យសម្បត្ដិខ្មែរមួយនគរ មកទុកថែរក្សាធ្វើជាសម្បត្ដិអង្គការ ណែនាំឲ្យខ្មែរធ្វើការទាំងយប់ទាំងថ្ងៃ ទាំងចាស់ទាំងក្មេង ទាំងប្រុសទាំងស្រីបង្អត់បាយទឹក ថ្នាំសង្កូវ រហូតទាល់តែទ្រុឌទ្រោមមានរោគាព្យាធិជម្ងឺឈឺគ្មានសល់៘ និង៘ ហើយនៅទីបំផុត មេខ្មែរក្រហមទាំងនេះនាំគ្នាលក់ត្បូង លក់ឈើមានលុយរាប់រយលានដុល្លាអាមេរិកកាំង ក្លាយខ្លួនទៅជាមហាសេដ្ឋីគ្រប់ៗគ្នា [អៀង សារី មេខ្មែរក្រហមថ្នាក់បន្ទាប់ពី ប៉ុល ពត បានប្រកាសបញ្ជាក់ថា ប៉ុល ពត មានសល់ប្រាក់យ៉ាងតិចណាស់ក៏ ៤០០លានដុល្លាអាមេរិកកាំងដែរ ។ អៀង សារី វិញត្រូវ ប៉ុល ពត ចោទប្រកាន់ថា បានលួចលុយជំនួយចិន អស់១៦លានដុល្លាអាមេរិកកាំង នេះមិនគិតអំពីទឹកប្រាក់ថ្លៃលក់ឈើ លក់ត្បូងនៅក្នុងខេត្ដប៉ៃលិន ដែលមានទំហំដល់ទៅរាប់រយលានដុល្លាអាមេរិកកាំងក្នុងមួយឆ្នាំៗផង (Le Point, No.12272 du 1er février 1997, Paris)] ។ ឧក្រិដ្ឋកម្មប៉ុណ្ណោះហើយ ពួកខ្មែរក្រហមនៅតែរួចខ្លួនទៀត ហើយនៅតែមានអ្នកនយោបាយខ្មែរខ្លះឲ្យតម្លៃ យកចិត្ដយកថ្លើមដដែល ៘ គិតទៅពួកខ្មែរក្រហមបោកខ្មែរអស់មួយនគរ មានទាំងអ្នកល្ងង់មានទាំងអ្នកចេះដឹងបញ្ញាវន្ត មានទាំងស្ដេច មានទាំងរាស្ដ្រ ។ ទោះបីដូចនេះក៏ដោយ ក៏អ្នកនយោបាយខ្មែរ បញ្ញាវន្តខ្មែរ មិនព្រមទទួលស្គាល់កំហុសរបស់ខ្លួនដែរ ម្នាក់ៗអួតខ្លួនពូកែជានិច្ច មិនចេះខុស ស្រឡាញ់ជាតិជាងគេជាងឯង គ្មាននរណាអាចនឹងស្មើផ្ទឹមបាន ប្រឹងប្រែងប្រើសំនួនវោហារយកល្អ យករួចខ្លួន ហើយដោះស្រាយទម្លាក់សោកនាដកម្ម ទម្លាក់កំហុសទាំងប៉ុន្មានទៅលើអ្នកដទៃ និងទៅលើព្រះពុទ្ធសាសនា ។ អ្នកនយោបាយខ្មែរ អ្នកបញ្ញវន្ដខ្មែរ អ្នកចេះដឹងខ្មែរមិនដែលមានសេចក្ដីក្លាហានចេញមុខទទួលខុសត្រូវចំពោះមុខប្រវត្ដិសាស្ដ្រទេ នេះគឺមកតែអំពីខ្មែរនាំគ្នាសាបព្រួសអវិជ្ជា មិនព្រមយកក្បួនខ្នាត ច្បាប់ទម្លាប់មកធ្វើជាត្រីមុខក្នុងការកសាងរៀបចំទឹកដី បើនិយាយឲ្យចំ គឺមកអំពីខ្មែរល្ងង់ ឬមកអំពីខ្មែរត្រូវអ្នកដឹកនាំពង្វក់ធ្វើឲ្យល្ងង់ ឬមកអំពីអ្នកដឹកនាំខ្មែរគ្មានសមត្ថភាព គិតតែអំណាច និងប្រយោជន៍ផ្ទាល់ខ្លួន ឬមកអំពីខ្មែរមិនចង់ចេះមិនចង់ដឹង មិនចង់មានវិជ្ជា ឬមួយក៏ខ្មែរមិនហ៊ានតស៊ូដោយយល់ថានេះជាកម្មពីបុព្វេ ។
២- បុព្វបុរសខ្មែរកាលបើបានទទួលគម្ពីរក្បួនខ្នាត តែងយកមកថែរក្សា ចម្លងចែកចាយជូនផ្ញើទៅទុកឲ្យរៀនសូត្រ ចងចាំគ្រប់វត្ដអារាម គឺលោកមិនដែលយកគម្ពីរក្បួនច្បាប់សៀវភៅ វត្ថុបូរាណដែលជាឫសគល់វប្បធម៌ជាតិខ្មែរទៅដុតបំផ្លាញ ដូចក្នុងសម័យយង់ឃ្នងបំបាត់ពូជសាសន៍ខ្មែរក្រហមកុម្មុយនិស្តនោះឡើយ ។ បុព្វបុរសខ្មែរយល់ច្បាស់ណាស់ថា ព្រះពុទ្ធសាសនា ព្រះត្រៃបិដក គម្ពីរច្បាប់ ក្បួនខ្នាតទាំងនេះហើយដែលនាំមកនូវចំណេះវិជ្ជា ការចេះដឹង ការចេះវែកញែក រិះគិតពិចារណា យុត្ដិធម៌ មេត្តាធម៌ មនុស្សធម៌ និងនាំឲ្យចេះស្ដាប់អ្វីជាប្រយោជន៍ប្រជាជនប្រយោជន៍ប្រជាជាតិ ព្រះពុទ្ធសាសនា គម្ពីរច្បាប់ ក្បួនខ្នាតអាចនឹងបណ្ដេញលែងឲ្យមានអវិជ្ជាក្នុងសង្គមជាតិ កាលណាមនុស្សលែងមានអវិជ្ជា មនុស្សនោះអាចផ្លាស់ប្ដូរចិត្ដគំនិត លែងប្រើអំណាចផ្ដាច់ការ លែងអាងទៅប្រើកម្លាំងបាយ ឬកម្លាំងអាវុធ លែងកាប់សម្លាប់ជនជាតិឈាមជ័រឯង ដូចដែលយើងធ្លាប់ជួបប្រទះ ។ ប្រសិនបើភាពហិង្សាកំណាចឃោរឃៅយង់ឃ្នងព្រៃផ្សៃនៅតែមានពេញច្រកល្ហកក្នុងនគរទេ នោះអវិជ្ជាបានមកគ្របដណ្ដប់ជាប់ជិតជុំសង្គមជាតិយ៉ាងក្រាស់ឃ្មឹកហើយ ខណៈនោះ ពាក្យបណ្ដាំជីដូនជីតាខ្មែរដែលបានមានប្រសាសន៍ថា «ខ្មែរមិនចោលក្បួន យួនមិនចោលពុត សៀមស៊ុតទ្រុតមិនចោលចែចូវ» លែងមានអត្ថន័យដែរ ។ គាត់ផ្ដែផ្ដាំកុំឲ្យខ្មែរចោលក្បួន កុំឲ្យចោលគម្ពីរ និងច្បាប់ដែលជាមូលដ្ឋានជាតិ សក្ខីភាពជាក់ស្ដែង មាននៅក្នុងឯអតីតកាល បើដូនតាខ្មែរគ្មានប្រាជ្ញាឈ្លាសវៃគ្មានក្បួនខ្នាត គ្មានគម្ពីរច្បាប់ទម្លាប់ គ្មានរចនាសម្ព័ន្ធ ជាមូលដ្ឋានទេ នោះប្រទេសខ្មែរក៏មិនអាចក្លាយទៅជាមហានគរនៅក្នុងជ្រោយសុវណ្ណភូមិនេះដែរ ។ ហើយថ្ងៃដែលខ្មែរបោះបង់ចោលក្បួនច្បាប់ លែងឲ្យតម្លៃ លែងគោរព និងអនុវត្ដតាមច្បាប់ទម្លាប់ ក្បួនគម្ពីរដែលធ្លាប់តែទុកចងក្រងមក ថ្ងៃនោះក៏ជាថ្ងៃដែលខ្មែរទទួលទុក្ខទោស រងកម្មវេទនាព្រាត់ប្រាស់ឪពុកម្ដាយ ប្ដីប្រពន្ធកូនចៅបងប្អូនញាតិសន្ដាន ហើយទឹកដីខ្មែរក៏ត្រូវរួញបន្ដិចម្ដងៗជាលំដាប់ ដូចមានរហូតមកដល់បច្ចុប្បន្ន ។ សង្គមជាតិដែលគ្មានគម្ពីរ ក្បួនខ្នាត គ្មានច្បាប់ទម្លាប់ ជាមូលដ្ឋាន ជាឫសគល់ សង្គមនោះជាសង្គមអវិជ្ជា មិនអាចរីកចម្រើនមានអាយុវែងឡើយ សង្គមជាតិនោះ រង់ចាំតែថ្ងៃអវសាន រេចរឹលវិនាសហិចហោចប៉ុណ្ណោះ ។ ឯអ្នកទទួលខុសត្រូវដឹកនាំប្រទេសវិញ ដែលអាងប្រើកម្លាំងបាយ ឬកម្លាំងទឹកប្រាក់បក្សពួក ក៏មិនអាចគេចវេះខ្លួនអំពីការកាត់ទោសរបស់ប្រជាជន និងប្រវត្ដិសាស្ដ្រដែរ សូម្បីអន្ដរជាតិ ដែលធម្មតាគេគិតតែផលប្រយោជន៍ជនជាតិគេ ហើយដែលតែងតែប្រើពាក្យផ្អែមល្ហែមបញ្ជោរបោកបញ្ឆោត ក៏គេស្អប់ខ្ពើមរអើម មាក់ងាយមិនឲ្យតម្លៃ ឬកិត្ដិយសដែរ ។
៣- ព្រះបាទធនញ្ជ័យគោរពរាជ្យ ដើម្បីសុខសន្ដិភាព ដើម្បីប្រយោជន៍ជាតិ និងប្រជារាស្ដ្រខ្មែរបានដោះស្រាយទំនាស់ជាមួយនឹងស្ដេចលាវដោយសន្ដិវិធី ព្រះអង្គខំប្រឹងប្រែងគ្រប់យ៉ាង ដើម្បីធ្វើឲ្យប្រជាជនសម្បូរសុខសប្បាយ គឺមានតាំងតែពីខំចាប់ដំរីជាដើម ។ ព្រះអង្គខំផ្សព្វផ្សាយគម្ពីរព្រះត្រៃបិដក ទៅគ្រប់ទិសទីក្នុងនគរ ដើម្បីបំបាត់អវិជ្ជា ព្រះអង្គខំគោរពប្រណិប័តន៍ទៅតាមគន្លងច្បាប់ ធម៌វិន័យព្រះពុទ្ធសាសនា ដែលព្រះអង្គមានជំនឿថាល្អបរិសុទ្ធ សម្រាប់ប្រយោជន៍ដល់ប្រទេសជាតិ បច្ចុប្បន្ននេះ ខ្មែរសឹងតែទាំងអស់ទៅហើយ ពីថ្នាក់តូចរហូតដល់ថ្នាក់ធំ ដែលបានប្រកាសខ្លួនជាពុទ្ធសាសនិកជន តើមានខ្មែរប៉ុន្មាននាក់ដែលបានគោរពប្រណិប័តន៍អនុវត្ដទៅតាមព្រះពុទ្ធឱវាទ ? តើមានខ្មែរប៉ុន្មាននាក់ដែលធ្លាប់បានយកព្រះពុទ្ធឱវាទមកត្រិះរិះគិតពិចារណា ដោះស្រាយសម្រាប់ជាផលប្រយោជន៍ដល់ប្រជាជន និងប្រទេសជាតិ ។
ដូច្នេះគ្រប់សោកនាដកម្មដែលកើតមានជាហូរហែ មិនចេះចប់ចេះហើយក្នុងសង្គមជាតិខ្មែរ ពីអតីតកាលរហូតមកដល់បច្ចុប្បន្ន មិនមែនជារឿងចៃដន្យ ឬជាទំនាយរបស់ព្រះពុទ្ធព្រះឥន្ទ្រព្រះព្រហ្មនោះឡើយ ។ បើតាមពុទ្ធឱវាទ វាជាការកសាងរបស់ប្រជាជនខ្មែរ របស់យើងគ្រប់រូប បើយើងមិនខំរៀនសូត្រឲ្យមានវិជ្ជាទេ អវិជ្ជា និងផលអាក្រក់ទាំងឡាយ នឹងមកគ្របដណ្ដប់បង្កើតសោកនាដកម្មភ្លាម ដោយមិនចាំបាច់ជាតិមុខ ឬជាតិក្រោយឡើយ ។ ឧទាហរណ៍ជាក់ស្ដែង ដោយសារអវិជ្ជា ដោយសារខ្វះការពិចារណា ដោយសារចាញ់បោកការឃោសនា បញ្ឆោតភូតភរ បំភ័ន្ដការពិត សម្លុតស្មារតី ខ្មែរមួយនគរទាំងតូចទាំងធំ ទាំងប្រាជ្ញទាំងល្ងង់យល់ច្រឡំជឿជាក់យ៉ាងសែនច្បាស់ថា ពួកខ្មែរក្រហមស្អាតស្អំល្អបរិសុទ្ធ មិនពុករលួយ ស្រឡាញ់ជាតិ មិនចេះស៊ីសំណូក មិនចេះលួចប្លន់ជាតិ និងប្រជាពលរដ្ឋ ហើយអាចនឹងផ្ដល់សុខសន្ដិភាពចម្រុងចម្រើនលូតលាស់ ។ ខ្មែរក្រហមស្រឡាញ់ជាតិមែន ស្រឡាញ់រហូតដល់ទៅលេបស៊ីខ្មែរដល់ឆ្អឹងអស់រាប់លាននាក់ ប្រមែប្រមូលយកអស់ទ្រព្យសម្បត្ដិខ្មែរមួយនគរ មកទុកថែរក្សាធ្វើជាសម្បត្ដិអង្គការ ណែនាំឲ្យខ្មែរធ្វើការទាំងយប់ទាំងថ្ងៃ ទាំងចាស់ទាំងក្មេង ទាំងប្រុសទាំងស្រីបង្អត់បាយទឹក ថ្នាំសង្កូវ រហូតទាល់តែទ្រុឌទ្រោមមានរោគាព្យាធិជម្ងឺឈឺគ្មានសល់៘ និង៘ ហើយនៅទីបំផុត មេខ្មែរក្រហមទាំងនេះនាំគ្នាលក់ត្បូង លក់ឈើមានលុយរាប់រយលានដុល្លាអាមេរិកកាំង ក្លាយខ្លួនទៅជាមហាសេដ្ឋីគ្រប់ៗគ្នា [អៀង សារី មេខ្មែរក្រហមថ្នាក់បន្ទាប់ពី ប៉ុល ពត បានប្រកាសបញ្ជាក់ថា ប៉ុល ពត មានសល់ប្រាក់យ៉ាងតិចណាស់ក៏ ៤០០លានដុល្លាអាមេរិកកាំងដែរ ។ អៀង សារី វិញត្រូវ ប៉ុល ពត ចោទប្រកាន់ថា បានលួចលុយជំនួយចិន អស់១៦លានដុល្លាអាមេរិកកាំង នេះមិនគិតអំពីទឹកប្រាក់ថ្លៃលក់ឈើ លក់ត្បូងនៅក្នុងខេត្ដប៉ៃលិន ដែលមានទំហំដល់ទៅរាប់រយលានដុល្លាអាមេរិកកាំងក្នុងមួយឆ្នាំៗផង (Le Point, No.12272 du 1er février 1997, Paris)] ។ ឧក្រិដ្ឋកម្មប៉ុណ្ណោះហើយ ពួកខ្មែរក្រហមនៅតែរួចខ្លួនទៀត ហើយនៅតែមានអ្នកនយោបាយខ្មែរខ្លះឲ្យតម្លៃ យកចិត្ដយកថ្លើមដដែល ៘ គិតទៅពួកខ្មែរក្រហមបោកខ្មែរអស់មួយនគរ មានទាំងអ្នកល្ងង់មានទាំងអ្នកចេះដឹងបញ្ញាវន្ត មានទាំងស្ដេច មានទាំងរាស្ដ្រ ។ ទោះបីដូចនេះក៏ដោយ ក៏អ្នកនយោបាយខ្មែរ បញ្ញាវន្តខ្មែរ មិនព្រមទទួលស្គាល់កំហុសរបស់ខ្លួនដែរ ម្នាក់ៗអួតខ្លួនពូកែជានិច្ច មិនចេះខុស ស្រឡាញ់ជាតិជាងគេជាងឯង គ្មាននរណាអាចនឹងស្មើផ្ទឹមបាន ប្រឹងប្រែងប្រើសំនួនវោហារយកល្អ យករួចខ្លួន ហើយដោះស្រាយទម្លាក់សោកនាដកម្ម ទម្លាក់កំហុសទាំងប៉ុន្មានទៅលើអ្នកដទៃ និងទៅលើព្រះពុទ្ធសាសនា ។ អ្នកនយោបាយខ្មែរ អ្នកបញ្ញវន្ដខ្មែរ អ្នកចេះដឹងខ្មែរមិនដែលមានសេចក្ដីក្លាហានចេញមុខទទួលខុសត្រូវចំពោះមុខប្រវត្ដិសាស្ដ្រទេ នេះគឺមកតែអំពីខ្មែរនាំគ្នាសាបព្រួសអវិជ្ជា មិនព្រមយកក្បួនខ្នាត ច្បាប់ទម្លាប់មកធ្វើជាត្រីមុខក្នុងការកសាងរៀបចំទឹកដី បើនិយាយឲ្យចំ គឺមកអំពីខ្មែរល្ងង់ ឬមកអំពីខ្មែរត្រូវអ្នកដឹកនាំពង្វក់ធ្វើឲ្យល្ងង់ ឬមកអំពីអ្នកដឹកនាំខ្មែរគ្មានសមត្ថភាព គិតតែអំណាច និងប្រយោជន៍ផ្ទាល់ខ្លួន ឬមកអំពីខ្មែរមិនចង់ចេះមិនចង់ដឹង មិនចង់មានវិជ្ជា ឬមួយក៏ខ្មែរមិនហ៊ានតស៊ូដោយយល់ថានេះជាកម្មពីបុព្វេ ។
អត្ថបទពី៖ ឈូកខ្មែរ
0 comments:
Post a Comment
លោកអ្នកអាចបញ្ចេញមតិនៅទីនេះបាន តែសូមជៀសវាងការប្រើពាក្យ អសុរសមិនសមរម។ អរគុណ!